عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاریهای شانگهای و نقش آن در صنعت کشور
علی زنداکبری
مسئول تشریفات و توسعه مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه
سازمان همکاریهای شانگهای چیست و چگونه به وجود آمد؟
گروه شانگهای۵ در ۲۶ آوریل ۱۹۹۶ با امضاء پیمان تعمیق اعتماد نظامی در مناطق مرزی در شهر شانگهای کشور چین تشکیل گردید، این گروه به منظور همکاریهای چند جانبه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان به منظور تقابل با سیاستهای مداخله جویانه غرب وآمریکا و حضور ناتو در منطقه تشکیل شد. اندکی بعد و در سال ۲۰۰۱ با درخواست کشور ازبکستان برای پیوستن به این گروه موافقت شد و نام این گروه ابتدا به گروه شانگهای۶ و سپس به سازمان همکاریهای شانگهای تغییر پیدا نمود. نقش اصلی در این سازمان بالطبع قدرت، چه از لحاظ اقتصادی و نظامی و چه از لحاظ داشتن حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل بر عهده هر دو کشور روسیه و چین است، زبان رسمی این سازمان نیز روسی و چینی می باشد.
علاوه بر اعضای اصلی، مغولستان در سال ۲۰۰۴ و سپس یک سال بعد نیز، جمهوری اسلامی ایران، پاکستان، افغانستان و هند در سال ۲۰۰۵ و پس از آن بلاروس به عنوان اعضاء ناظر به این سازمان ملحق گردیدند.
دو کشور پاکستان و هندوستان در سال ۲۰۱۵ درخواست عضویت رسمی در این سازمان را ارائه نمودند که عضویت رسمیشان در پایتخت قزاقستان (آستانه) در ژوئیه ۲۰۱۷ مورد تصویب قرار گرفت. جمهوری اسلامی ایران نیز به صورت رسمی در۲۴ مارس ۲۰۰۸ درخواست عضویت کامل در این سازمان را ارائه داد و پس از سیزده سال در ۱۷ سپتامبر 2021 و در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان به عضویت رسمی این سازمان درآمد.
این سازمان در حال حاضر یکی از نهادهای مهم بین المللی است که کشورهای غربی و آمریکا نقشی در آن ندارند، هرچند در ابتدا اینطور تفسیر شده بود که این سازمان نهادی برای ایجاد سیطره جمهوری خلق چین در منطقه است اما حضور روسیه و هند و جمهوری اسلامی ایران (که هر کدام در چند زمینه از ایفاگران نقشهای حیاتی در سیستم ژئوپلیتیکی و اقتصادی جهانی هستند) این تفسیر را باطل نمود. علیرغم نقش انکار پذیر حضور ایران در این سازمان از بعد های سیاسی، نظامی و ژئوپولیتیکی، یکی از تاثیرات حتمی حضور این سازمان در بخش صنعت کشور است، که به شرح مختصری از آن می پردازیم.
صنعت حمل و نقل (زمینی، دریائی، هوائی)
همسایگی ایران از سمت شرق با دو کشور افغانستان و پاکستان، عملا دسترسی چین را از راه زمین به خاورمیانه میسر می نماید و مرز مشترک زمینی ایران با ترکمنستان، موجب ارتباط غیرمستقیم ترانزیت زمینی ایران با ازبکستان و قزاقستان و بعد از آن تاجیکستان و قرقیزستان می گردد، این گستره دسترسی ترانزیت زمینی مسلما بر تولیدات خودروهای سنگین، اشتغال(رانندگان و کارگران)، جاده سازی و غیره می گردد.
درصنایع حمل و نقل دریائی نیز، ایران از طریق بنادر فعال خود در شمال ( انزلی، امیرآباد، نوشهر) و جنوب(چابهار، بندرعباس، بندر لنگه، بنادر شهید باهنر و رجائی، ماهشهر، امام خمینی، خرمشهر و آبادان) دسترسی کشورهای عضو را از شمال به دریای خزر و از جنوب به آبهای آزاد، دریای عمان، تنگه استراتژیک هرمز و خلیج فارس میسر می سازد و بالطبع امکان صادرات و واردات از طریق بنادر یاد شده و جزیره های استراتژیک واقع در خلیج فارس تاثیر مثبتی بر روند صنعت حمل و نقل دریائی خواهد گذاشت.
درصنایع حمل و نقل هوائی، آسمان امن کشور و مدیریت صحیح ترافیک هوایی براساس استانداردهای سازمان بین المللی هوانوردی کشوری(ایکائو)، راهی مطمئن و سریع را برای انتقال مسافرین (توریستها، تجار و…) و همچنین کالاهای مختلف فراهم آورده است.
در صنایع ریلی نیز، خطوط راه آهن از شمال به جنوب و از شرق به غرب نیز امکان دیگری را نیز در زمینه حمل و نقل بازرگانی و توریسمی ایجاد می نمایند، خطوطی که امکان گسترش آن نیز با طرحهای منسجم و راهبردی نیز قابل اجرا می باشد.
صنایع مواد غذائی و کشاورزی
محدوده جغرافیائی وسیع اعضاء سازمان همکاریهای شانگهای، تنوع محصولات غذائی وسیعی را شکل داده که شامل انواع محصولات دریایی، بیابانی، کوهستانی و… گردیده، محصولات غذائی نشات گرفته از تنوع آب وهوائی کشورهای عضو می تواند کمبود مواد غذایی پایه (همچون گندم و غلات) را در بعضی از کشورها جبران نموده و از طرفی برای مواد غذائی بدون بازار و یا با بازار محدود نیز گستره فروش بیشتری باز نماید.
صنعت توریسم
فرهنگ غنی، کهن و باستانی کشورهای عضو سازمان، با برنامه ریزی و سازماندهی منظم، از فرصتی مناسب بهره می برد که با توجه به جمعیت حاضر در این کشورها صنعت توریسم را با تدارک تسهیلاتی همچون لغو روادید بین کشورها علاوه بر استفاده از پتانسیلهای درون سازمانی از مشتاقان فرهنگ شرق در کشورهای دیگر نیز میزبانی نمایند. بدیهی است ایران عزیزمان نیز با عنایت به تمدنی کهن، بهترین فرصت را برای بهره برداری مناسب از این میراث خواهد داشت.
صنعت مالی
خارج کردن دلار و یورو و تقویت مناسبات مالی که ساز و کار جهانی آن در اختیار سازمانهای مالی غربیست، بهترین فرصت است تا دبیرخانه اجلاس برای خارج شدن از سیطره واحدهای پول غربی، وابستگیهای صنعت مالی خود را از کشورهای غربی جدا نماید. از سوی دیگر راه اندازی بانک مشترک بین اعضاء می تواند جابه جائی مالی بین دول عضو سازمان را بدون محدودیت نموده و امکان کمک مالی به کشورهای ضعیفتر سازمان را فراهم آورده و از اعطای وام برای توسعه صنایع مختلف کشورهای سازمان، پشتیبانی نماید.
صنایع انرژی
استفاده از خطوط لوله نفتی و گازی از مسیر ارتباط زمینی جهت انتقال راحتتر بین کشورها از ویژگیهای الحاق ایران به این سازمان است، اما نکته مهم استفاده از انرژیهای نو برای تامین مصارف زیر ساختی کشورهای عضو است، از جمله استفاده از انرژیهای هسته ای، نانو و خورشیدی، پهنه وسیعی که با توجه به دسترسی کشورهای عضو با دریا می تواند با ایجاد صنایع آب شیرین کن، فاجعه کمبود آب در این کشورها از جمله ایران را جبران نماید. از طرف دیگر تامین برق نیروگاههای چند منظوره و پالایشگاههای نفتی نیز توسط انرژیهای تبدیلی همچون توربینهای بادی و باطریهای خورشیدی نیز فرصتیست که از طریق تبادل تکنولوژی آن بین کشورهای عضو قابل دسترسیست. به جز موارد فوق تاثیر عضویت ایران به جمع کشورهای عضو سازمان همکاریهای شانگهای در صنایع دیگری همچون : دامپروری، سنگ/شیشه و سرامیک، صنایع فلزی، صنایع پلاستیکی و لاستیک، تجهیزات ساختمانی، صنایع داروئی و بهداشتی و… قابل بررسی است، که به مرور و به فراخور روند حرکتشان به بررسیشان خواهیم پرداخت.
