دکتر رضا مقدسعلی از “پزشکی آینده و فرآورده های حاصل از ضایعات زایمانی” می گوید

پژوهشگر ارشد حوزه علوم زیست پزشکی، طی یادداشتی در پایگاه خبری تولید و اقتصاد (تولیدآنلاین) از پزشکی آینده و فرآورده های حاصل از ضایعات زایمانی در حین تولد نوزاد می گوید.

دکتر رضا مقدسعلی اظهار داشت؛ حین تولد نوزاد، حجم اندکی از خون وی در بند ناف باقی می ماند که به خون بند ناف معروف است. تا چندی پیش، بند ناف به عنوان زباله بیولوژیک دور انداخته می شد اما امروزه مشخص شده که خون بند ناف حاوی مقادیر زیادی فراورده های بیولوژیکی از جمله سلول های بنیادی و فراورده های پلاسمایی از جمله سرم، آلبومین و لیز پلاکتی و غیره است که در کشورهای پیشرفته برای درمان بسیاری از انواع بیماریها مورد استفاده قرار میگیرد.

همچنین اخیرا جایگزینی سرم جنین گاوی با سرم خون بند ناف توجه زیادی را بخود اختصاص داده است. متاسفانه در ایران حجم زیادی از خون بند ناف دور ریخته می شود. ما قصد داریم با فرآوری خون بند ناف از هدر رفتن سرمایه های ملی جلوگیری کرده، در مرحله اول با تولید و جایگزینی سرم خون بند ناف انسانی با سرم جنین گوساله و در مراحل بعد تولید داروهای استراتژیک مشتق از پلاسمای خون سهیم باشیم.

کاربرد سرم خون بند ناف انسانی و فرآورده های حاصل از آن در چشم پزشکی

مشابه با سرم خون محیطی، سرم خون بند ناف حاوی غلظت بالایی از اجزای ضروری اشک ، عوامل رشد، عوامل نوروتروفیک، ویتامین A، فیبرونکتین، پیش آلبومین و چربی است. سرم خون بند ناف می تواند مواد مغذی اساسی را برای تجدید اپیتلیال فراهم کرده و تکثیر، مهاجرت، و تمایز اپیتلیوم سطح چشم را تسهیل کند. قطره چشمی ساخته شده از سرم خون بند ناف برای درمان بیماری های مختلف سطح چشم، از جمله خشکی شدید چشم با یا بدون سندرم شوگرن، عوارض چشمی در بیماری پیوند علیه میزبان، نقایص اپیتلیالی دائم، کراتوپاتی نوروتروفیک، خوردگی مکرر قرنیه، سوختگی شیمیایی چشمی و مشکلات سطحی بعد از عمل های جراحی انکساری قرنیه استفاده شده است. از آنجا که سلول های بنیادی مزانشیمی خون بند ناف می تواند برای بازسازی بافت قرنیه و سلولهای عصبی شبکیه استفاده شود، سرم خون بند ناف ممکن است برای مهندسی بافت وطب ترمیمی در آینده بکار رود.

کاربرد سرم خون بند ناف انسانی و فرآورده های حاصل از آن در کشت سلولی و سلول درمانی

مشکل عمده در استفاده از سلولهای بنیادی بالغ بخصوص سلولهای بنیادی مزانشیمی که کاربرد فراوانی در بحث سلول درمانی بیماریهای مختلف دارد فراوانی بسیار پایین این سلولها است به طوریکه تقریباً به ازای هر ۱۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ سلول در مغز استخوان یک سلول مزانشیمی وجود دارد. برای غلبه بر این مشکل روشهای تکثیر و توسعه این سلولها توسط محققین زیادی مورد آزمایش قرار گرفته اند، که برای کشت سلولهای مزانشیمی اغلب از سرم گوساله جنینی (FCS) یا سرم گاوی جنینی (FBS) به میزان ۱۰% یا ۲۰% استفاده نمودند. سرم جنینی گاوی (FBS) که از سیستم جریان خون بسته سیاهرگی جنین گاو در کشتارگاه تهیه می‌شود پر مصرف ترین نوع سرم در کشت سلولی است، با این حال در مصرف آن همیشه دغدغه انتقال احتمالی بیماری از حیوان به انسان وجود دارد.

 در صورت کشت سلولهای مزانشیمی در مجاورت سرم حیوانی FCS) یا (FBS مشکلاتی در خصوص پیوند به بیماران وجود دارد. اول اینکه وجود پروتئینهای بافت حیوانی به عنوان آنتی ژنهای گونه دیگر (زنوژنیک) توسط سیستم ایمنی فرد دریافت کننده پیوند شناسایی شده و موجب واکنشهای التهابی ایمونولوژیک و در نهایت رد پیوند می گردد. عیب دیگر در استفاده از سرم حیوانی، ایمن نبودن آن از لحاظ سرایت بیماریهای قابل انتقال از طریق حیوانات است؛ به گونه ای که با وجود شرایط استریل بالا همچنان خطر انتقال آلودگیهای باکتریایی و ویروسی و به ویژه پریونها برطرف نشده است که در مورد اخیر احتمال سرایت بیماری Creutzfeldt-Jacob (انسفالوپاتی اسفنجی شکل گاوی) گیرنده پیوند را تهدید می نماید . حفظ مقداری FCS (حدود ۷ تا  mg30) درون سیتوپلاسم سلولهای مزانشیمی در طی کشت آنها مشکلات فوق را بحرانی تر نموده و نیاز به یک جایگزین مناسب را ضروری تر می سازد. با در نظر گرفتن نگرانیهای اشاره شده در مورد استفاده از سرم حیوانی، ایجاد شرایط کشت فاقد سرم حیوانی در چند سال اخیر مورد توجه محققین زیادی قرار گرفته است. در این محیطها تلاش می شود تا با جایگزین نمودن FCS توسط منابع دارای فاکتورهای رشد، مشکلات مرتبط با سرم حیوانی به حداقل رسیده و در ضمن تکثیر بهتر سلولهای مزانشیمی حفظ گردد. همچنین برای حل این مشکل ایده استفاده از سرم تولید شده از انسان به عنوان جایگزین سرم حیوانی در سلول درمانی مورد توجه قرار گرفته است.  یکی از جایگزین های FCS، سرم گروه خون AB انسانی و یا سرم اتولوگ است. سرم انسانی که حاوی فاکتورهای رشد استخراج شده از خون بیمار است می‌تواند جایگزین سرم حیوانی وارداتی شود ضمن اینکه به دلیل انطباق دقیق آنها با ویژگی‌های بیمار خطر انتقال بیماری و بروز حساسیت کاملا منتفی است. توسعه این تکنیک با سرم گیری از خون و سپس استخراج عوامل رشد و کشت سلولی در آزمایشگاه صورت می گیرد. مشکل اصلی در استفاده از سرم انسانی کارایی پایین در تکثیر سلولهای مزانشیمی است که بوسیله فاکتور رشد پایه ای فیبروبلاست تا حدودی می توان بر آن فایق آمد. نتایج مطالعات اخیر نشان می دهند که فرآورده های پلاسمایی خون بند ناف از جمله سرم، آلبومین و حتی لیز پلاکتی مخزنی انسان (pHPL) علاوه بر رفع موانع استفاده از FCS، قابلیت بهینه سازی شرایط کشت را برای اهداف سلول درمانی نیز دارد و همچنین امکان تولید سلولهای مزانشیمی را در مقیاس بالا فراهم می سازد.

خبرنگار و سردبیر: امیررضا اسکندری – پایگاه خبری تولید و اقتصاد